Аляск хоёроос олдсон чулуун зэвсэг нь нэг гарал- тайгаар барахгүй тэр нь төв Азиас гаралтай гэдгийг батлаад “Говь хийц” гэж тэр чулуун зэвсэгээ нэрлэн дэлхийг шуугиулсан хүн. Өнгөрсөн зууны хориод онд Монголын говьд Америкийн нэрт эрдэмтэн Рой Эндрюсын ахлан хийсэн эрдэм шинжилгээний аялалд Н.Х.Нельсон гэж нэг археологич оролцжээ. Хожим тэр академич Окладников нарын зэрэг Оросын эрдэмтэдтэй хамтран Аляскт өнө эртний хүний ул мөрөөр малталт хийсэн юм. Түүний үр дүнд Монголын говь, Америкийн Аляск хоёроос олдсон
чулуун зэвсэг нь нэг гаралтайгаар барахгүй тэр нь төв Азиас гаралтай гэдгийг батлаад “Говь хийц” гэж тэр чулуун зэвсэгээ нэрлэн дэлхийг шуугиулсан хүн. Энэ бол үнэхээр гайхамшигтай нээлт байсан юм. Ялангуая Монголын эрдэмтэдийн хувьд “Монголчууд минь та нар энэ мөрөөр судалгаа хийгээч” хэмээн уриалан дуудсан нээлт мэт. Энэ бол зөвхөн энэ эрин үед амьдарч байгаа та бидэнд хандсан төдийгүй манай хойч үед хандсан үг юм шүү гэж би ойлгодог. Одоо Монголын олон мянган залуус Америкт суралцаж, ажиллаж байна. Би энэ үгийг тэдэнд хүрээсэй гэж хүсч байна.Н.Нельсон, А.П.Окладников нарын судалгааг шимтэн уншиж суутал тэдний малталт хийсэн долоон арлын тав нь монголжуу нэртэй, бүүр одоогийн монгол хэлэнд ч хэвээр байгаа үгээр нэрлэсэн байхыг үзээд мэл гайхаж, ёстой л Архимед шиг “Эврика” хэмээн хашгирчихмаар санагдаж байж билээ. Тэр таван арлын нэр нь АДАГ, АТГА, ИХ НҮДЭН, ИХ НУТАГ БУЮУ ЭХ НУТАГ, УУШИГ юм л даа. Н.Нельсон, П.Окладников нар хөөрхий монгол хэл мэдэхгүй тул судалсан арлынхаа нэрийн нууцыг нээж чадсангүй бидэнд үлдээсэн нь тэр.Парист ирсэнээс хойш нөгөө “таваг үг” санаанаас гардаггүй. Тэгээд Аляск гэдэг нь юу вэ? Монгол нэртэй нөгөө хэдэн арал маань хаана байна вэ? Дахиад монголжуу үг тааралдах нь уу гэх мэтийг лавлан толь бичиг, түүх, археологийн судалгааг харьцуулж нэг хэсэг үзлээ. ...... Юуны өмнө Аляск гэдэг нь маш өргөн уудам нутгийн нэр. Харин Америк, Оросын эрдэмтэдийн судалгаа хийсэн газар бол тэрхүү Аляскийн баруун урьд Берингийн тэнгис, Номхон далай хоёрын уулзварт орших “Алеутын арлууд” гэдэг 100 гаруй бүлэг арлын нэр гэдгийг анхаарах хэрэгтэй юм.Тэгэхээр эндээс өөр нэг том нээлтийн үзүүр цухуйж байгааг Та гярхай ажигласан биз ээ.Дэлхийн ихэнх эрдэмтэд Азиас Америк хүрсэн их нүүдэл Берингийн хоолойгоор гарсан гэсэн нэг санал дүгнэлттэй байдаг. Бас Номхон далайгаар дамжин явсан ч байж магадгүй гэж үздэг. Гэвч түүнийг батлах олигтой баримт олдоогүй гэж бараг болно.Нөгөө алдарт таван арлаа Тэнгэрээс харж байгаа мэт газрын зураг дээрээс ажиглахад цаахна талд нь ХҮРЭЛИЙН АРЛУУД /Курилийн арлууд/ харагдаж байна. Мөн сонин байгаа биз. Бүрэл арал. Хүрэлийн арал гэдэг нь маргах аргагүй монгол үг.ҮҮЦЭЭ НЭЭЕ. ҮҮХ ТҮҮХ БИЧСЭН ХУУЧИН өГҮҮЛЭЛ МААНЬ ЭНЭ.
чулуун зэвсэг нь нэг гаралтайгаар барахгүй тэр нь төв Азиас гаралтай гэдгийг батлаад “Говь хийц” гэж тэр чулуун зэвсэгээ нэрлэн дэлхийг шуугиулсан хүн. Энэ бол үнэхээр гайхамшигтай нээлт байсан юм. Ялангуая Монголын эрдэмтэдийн хувьд “Монголчууд минь та нар энэ мөрөөр судалгаа хийгээч” хэмээн уриалан дуудсан нээлт мэт. Энэ бол зөвхөн энэ эрин үед амьдарч байгаа та бидэнд хандсан төдийгүй манай хойч үед хандсан үг юм шүү гэж би ойлгодог. Одоо Монголын олон мянган залуус Америкт суралцаж, ажиллаж байна. Би энэ үгийг тэдэнд хүрээсэй гэж хүсч байна.Н.Нельсон, А.П.Окладников нарын судалгааг шимтэн уншиж суутал тэдний малталт хийсэн долоон арлын тав нь монголжуу нэртэй, бүүр одоогийн монгол хэлэнд ч хэвээр байгаа үгээр нэрлэсэн байхыг үзээд мэл гайхаж, ёстой л Архимед шиг “Эврика” хэмээн хашгирчихмаар санагдаж байж билээ. Тэр таван арлын нэр нь АДАГ, АТГА, ИХ НҮДЭН, ИХ НУТАГ БУЮУ ЭХ НУТАГ, УУШИГ юм л даа. Н.Нельсон, П.Окладников нар хөөрхий монгол хэл мэдэхгүй тул судалсан арлынхаа нэрийн нууцыг нээж чадсангүй бидэнд үлдээсэн нь тэр.Парист ирсэнээс хойш нөгөө “таваг үг” санаанаас гардаггүй. Тэгээд Аляск гэдэг нь юу вэ? Монгол нэртэй нөгөө хэдэн арал маань хаана байна вэ? Дахиад монголжуу үг тааралдах нь уу гэх мэтийг лавлан толь бичиг, түүх, археологийн судалгааг харьцуулж нэг хэсэг үзлээ. ...... Юуны өмнө Аляск гэдэг нь маш өргөн уудам нутгийн нэр. Харин Америк, Оросын эрдэмтэдийн судалгаа хийсэн газар бол тэрхүү Аляскийн баруун урьд Берингийн тэнгис, Номхон далай хоёрын уулзварт орших “Алеутын арлууд” гэдэг 100 гаруй бүлэг арлын нэр гэдгийг анхаарах хэрэгтэй юм.Тэгэхээр эндээс өөр нэг том нээлтийн үзүүр цухуйж байгааг Та гярхай ажигласан биз ээ.Дэлхийн ихэнх эрдэмтэд Азиас Америк хүрсэн их нүүдэл Берингийн хоолойгоор гарсан гэсэн нэг санал дүгнэлттэй байдаг. Бас Номхон далайгаар дамжин явсан ч байж магадгүй гэж үздэг. Гэвч түүнийг батлах олигтой баримт олдоогүй гэж бараг болно.Нөгөө алдарт таван арлаа Тэнгэрээс харж байгаа мэт газрын зураг дээрээс ажиглахад цаахна талд нь ХҮРЭЛИЙН АРЛУУД /Курилийн арлууд/ харагдаж байна. Мөн сонин байгаа биз. Бүрэл арал. Хүрэлийн арал гэдэг нь маргах аргагүй монгол үг.ҮҮЦЭЭ НЭЭЕ. ҮҮХ ТҮҮХ БИЧСЭН ХУУЧИН өГҮҮЛЭЛ МААНЬ ЭНЭ.
Эртний Монголчууд толгойн оройныхоо үсийг хусч, урагш нь унжуулахын тулд хэсэг үс үлдээдэг байжээ. Тэр хэсэг үсийг хөхөл гэж нэрлэдэг байв. Энэ нэр томьёо одоогийн монгол хэлэнд морины толгойн согсоон үсийг нэрлэх нэр болон үлджээ. Гэтэл тэр “ХөХөЛ” гэдэг үг авианы талаар ялигүй хувирч, “ХОХОЛ” хэмээх хэлбэрээр укрианчуудын дунд тархаж, анх монгол хэлнээ хэрэглэж байсан утгаараа нэг сонин содон үсний нэр болсон байна. Энэ үг яагаад эртний утгаа хадгалан Укрианд үлдсэнийг нягтлахын тулд түүхийн хэдэн үеийг нэхэн санах хэрэгтэй болно. Бүүр Хүн гүрэн Крымыг удтал эзлэн нутаглаж байснаар барахгүй Чингис хааны ач хүү Батын цэрэг Киевийг эзэлж байсныг дурдах хэрэгтэй болох нь мэдээж. Энэ бол зүгээр нэг сонирхолтой захын жишээ. Хардалайн эрэгт орших Крымээс Скифийн гэж оросын эрдэмтэд нэрлэдэг олон чухал булш бунхан олдсон. Тухайлбал, Куль-овоо буюу “Хөл овоо” гэдэг газраас олсон алтан буга зэрэг олдвор нь дэлхийд гайхалтай нээлтийн тонд ордог. Би энэ тухай өөр нэг өгүүлэл дэлгэрэнгүй бичнэ.Ер нь Орос, Укриан зэрэг орны нутагт монгол нэртэй газар нутаг, гол мөрөн нэлээд бий. Харамсалтай нь газрын нэр судалдаг гадаадын топонимист эрдэмтэд монгол хэл мэдэхгүйн улмаас тэдгээрийн гарал үүслийг тайлж чаддаггүй. Зарим нэг нь монгол үг болохыг мэдсэн боловч зориуд мэдэхгүй дүр үзүүлэх, эсвэл газар усны нэрийг өөрчлөх, мушгин гуйвуулах замд ордог байв.Олон зуу, мянган жил хувирч өөрчлөгдөөгүй газар усны нэрийн дотор Арал тэнгэс, Байгал нуур одоог хүртэл ууган утгаараа хэрэглэгдэж байгаа монгол үгс. “Арал” гэдэг монгол үг нь хуурай газрын нэр. Харин одоогийн Арал нуурын нэр бол өргөн их хуурай газрын дунд орших “нүд” мэт том нуурын нэр билээ. Иймээс Монголчууд энэ нууранд их сонин, оновчтой нэр өгсөн нь илэрхий байна.Түүхийн олон мянган жилийн явцад хамгийн урт удаан хугацаагаар хадгалагдаж үлддэг зүйл бол газар усны нэр юм. Бид одоо Чингис хааны үе буюу XIII зуунаас бүр цааш - Мянган жилийн өмнөх буурал түүхийн зарим хуудсыг сөхөе.Америк тивийг Колумб нээсэн гэж бичээд нээсний 500 жилийн ойг тэмдэглээд байгаа. Гэтэл түүнээс 15-25 мянган жилийн өмнө Америк гэдэг тивд Ази тивийн анчин нүүдэлчид аль хэдийнэ хүрээд нээчихсэн байдаг. Үүнээс үзвэл түүхийг гуйвуулж, хүн төрөлхтөний үнэн түүх түүхэрдэгийн нэг жишээ яах аргагүй энэ мөн. Дэлхийн баруун бөмбөрцөгт нүүдэллэж очиж суурьшсан анхны хүмүүс нь Ази тивээс гаралтай гэдгийг эрдэмтэд нэгэнт хүлээн зөвшөөрчээ. Гэхдээ Америк тивд хэзээ, хаанаас, хэн яаж очсон бэ гэдэг талаар наад зах нь хоёр өөр санал, таамаглал байдаг.
1. Азийн анхны хүмүүс эхлээд Аляскт хүрчээ. Ийм таамаглалыг дэвшүүлэгчид нь 15-18 мянган жилийн тэртээ ээлжит мөстлөгийн үеэр далайн түвшин одоогийнхоос 90 метрээр нам байсан тул Берингийн хоолой хавиар Азийн хойт Америктай холбосон хүзүүвч хуурай газар байсан гэдэг төсөөлөл билээ. Ийм нөхцөлд хоёр тивийн хооронд нааш цааш сүлжих хуурай газар нээгдсэн байна. Уг хүзүүвчээр туулж гарсан анхны зам нээгчид өмнө зүг үргэлжилсэн аварга том мөсөн гүвээтэй тулгарчээ. Гэхдээ цаашдаа цаг агаар дулаарч эхэлсэнээс хойш тэрхүү том мөсөн гүвээнд буюу мөстлөгийн үед хойт Америкийг бүрхсэн тэр мөсөн дундуур хайлалтын хонгил гарч иржээ. Хэзээ ч юм мөстлөгийн түрлэгт автсан зэрлэг ан амьтад уригшилсаар байв. Тэгээд ч хүмүүс идэш тэжээл залгуулах боломжтой ан гөрөөгөө хөөж хамт урагшилсан байж болох юм. Энэхүү таамаглалыг дэвшүүлэгчид археологийн хэдэн олдворыг маш чухалд тооцдог байна. Нэг нь Аляск, Алеутийн арлаас олдсон чулуун зэвсэг, анчдын сууц оромж, ан амьтны яс. Эдгээрт радио нүүрсхүчлийн анализ хийхэд 11-15 мянган жилийн тэртээх болох нь тогтоогджээ. Түүнчлэн АНУ-ын өмнөд нутгаас олдсон археологийн дурсгал ч ийм настай байжээ.
2. Америк тивийг нээж эзэгнэсэн тухай бас өөр нэгэн таамаглал нь өмнөд Америкаас олдсон археологийн олдворуудад дулдуйджээ. Бразилийн Педра Фадура гэдэг газраас хүний оршин байсан ул мөр, түүдэг галын ором, чулуун зэвсэг олдсон байна. Тэдгээрийн насыг тогтооход 40 мянган жил гэсэн гайхалтай хугацаа гарчээ. Чили улсад Америкийн археологчдийн малтсан бууцнаас олдсон зүйлүүд 33 мянган жилийн тэртээх болох нь тогтоогджээ. Энэ бүхнээс гаргасан хоёр дахь таамаглалын дүгнэлт бол нүүдэллэн очигсод Америкт далайгаар, Номхон далайн эргийн дагуу завиар аялан очжээ гэдэг дүгнэлт юм. Уул тивийн умард, өмнөдийн хаана ч очиж тэд суурьшихад адил тэнцүү боломжтой билээ.
Эдгээр таамаглалыг баяжуулсан бас нэгэн зүйл бол АНУ-ын баруун талын Пенсильвани мужид археологчид 19 мянган жилийн өмнөх үеийн чулуун зэвсэг олсон явдал юм. Дээрх хоёр таамаглалын аль нь ч гэсэн Төв Азийн нүүдэлч, анчидтай холбогдох шижимтэй байгаа нь сонирхол татаж байгаа билээ. ХХ зууны сүүлчээр Америк, Оросын эрдэмтэд Алеутийн арал дээр хамтран хийсэн археологийн судалгаа нэг сонин дүгнэлтэнд хүрчээ. Тэр бол Алеутийн арлаас олдсон чулуун зэвсэг манай Монголын говиос олдсон чулуун зэвсэгтэй адилхан байсанд оршино. Харамсалтай нь тэр эрдэмтэд монгол хэл мэдэхгүй, Монголын соёл заншлыг сайн судалж мэдээгүй хүмүүс байсан тул өөр нэг чухал онцлогийг ажигласангүй өнгөрчээ.Хэдэн жилийн өмнө миний бие Америк, Оросын эрдэмтэдийн малталт хийсэн Алеутийн долоон арлын тав нь АТАКА-АДАГ, АТКА-АТГА, IKANUD- ИХ НҮД, IKANUTAK-ИХ НУТАГ буюу ЭХ НУТАГ, USHKA-УУШИГ гэх зэрэг монгол нэртэй хэвээр байгаа тухай 1995 онд нийтэд мэдээлсэн билээ.
Эдгээр нь эртний Монгол хэлний үндсэн сангийн үгс юм. Газарзүйн нэрийн судлалын үүднээс үзсэн ч “Алга дарам газар”, “Алга шиг бууц” гэх юм уу, Уушиг, Адаг гэх зэрэг нэртэй газар, хэлц үг одоо ч байсаар байгаа билээ. Түүний нэг жишээ бол Орос Монголын хил дээр орших галт тэрэгний жижиг буудлыг оросоор Наушки гэдэг. Энэ нь угтаа уушиг хэмээх монгол нэрний урд “Ийшээ, тийшээ” гэсэн утгатай орос хэлний “На” угтвар залгаж Наушки буюу Уушиг руу явна гэсэн утга бүхий болгон хувиргасан байгаа юм. Энэ мэтийн жишээ олныг дурдаж болно.... Түүнчлэн хойт, өмнөд Америкийн индианчуудад Монголчуудаас өвлөж үлдсэн юм нэлээд байдаг. Тэд одоо ч гэсэн “Ail’o” буюу “Айл” гэж хот айлаа монголчуудын нэгэн адил нэрлэсээр байгаа билээ. Айл гэдэг үг бол ойр дотно гэр бүл, хэд хэдэн айл өрхөөрөө айлсан нүүдэл суудал хийдэг монгол нүүдэлчдийн хамгын анхны зохион байгуулалттай нэгж юм.
Мөн Америкийн индианчууд эзэд дээдсээн “HAGAAN” буюу “ХААН” гэж монгол үгээр нэрлэсээр байгаа ажээ. Аугаа их хүчирхэг, шилдэг хэмээх утга агуулсан энэ үгээр олны манлай болсон сайн хүнээ ийнхүү өргөмжлөн дээдэлдэг хэвээр гэнэ. Бас “AUKI” гэж хааны бага хүүг юм уу, хааны төрлийн гэрлээгүй насны багачуулыг нэрлэдэг нь хэвээр юм байна.Монголчууд ноёны хүүг “АГЬ”, “АГЬ НОЁН” гэж хүндэтгэн нэрлэдэг нь “AUKI” хэмээх эртний кечуа омгийн индейчүүдийн үгтэй утга нэг байна. Эдгээр тодорхой баримтыг Монголын нэрт эрдэмтэн Л.Түдэв дурдаад “Америкийн нэгдсэн улсын хүн амын арван тав шахам хувийг бүрдүүлж байдаг Инга хэмээх улаан арьстан хүмүүс бол үнэн хэрэг дээрээ монголчуудын өвөг дээдэс Хүннү нарын элэнц эцэг, эх байсан ажээ” гэсэн таамаглал дэвшүүлж “Хэл бол цустай адилхан үндэс угсааны мөнхийн үзүүлэлт байсаар ирсэн. Цусны бүлэглэл, бусад шинж тэмдгээр аливаа хүний цусан төрлийн холбоог тогтоож болно. Тэрэн шиг хэл шинжлэлийн аргаар угсаатны /этнос/ гарвалыг тогтоож болно. Үгээ гээж мартах юм уу, өөрчилж таних аргагүй хувиргачихсан байлаа ч гэсэн авиагаа бүрмөсөн гээчихсэн угсаатан /этнос/ дэлхий дээр үгүй байна. Авиа гаргах эрхтэнг үндсээр нь өөрчлөөгүй /тэгэх бололцоо байхгүй/ цагт ямар ч угсаатан дуу авиагаар танигдах болно. өөрөөр хэлбэл хүний дуу хоолой нь гарын өндөгний хээ хуар шиг давтагдашгүй өвөрмөц шинж тэмдэгийг агуулсан онцгой үзэгдэл юм. Цусны шинжилгээг нарийвчлан хийж чаддаг болсон шиг дууны өнгө, онцлогыг задлан ялгаж, ангилан тодорхойлох цаг мөдхөн ирэх болно. Тэгэхэд олон юм тод болно” гэж онцлон тэмдэглэжээ. Түүх, хэл шинжлэл, угсаатны зүй, соёл шинжлэх ухааны олон талын өргөн мэдлэг бүхий энэ нэрт эрдэмтний дүгнэлт бидний судалгаанд үнэтэй эшлэл мөн.Түүний энэхүү дүгнэлт зөв зүйтэй болохыг судалгаа шинжилгээний зарим тодорхой үр дүн баталж байна. Тухайлбал, Америкийн ундианчуудын цусны бүлэг монголчууд буюу монголжуу хүмүүсийнхтэй ижил болохыг шинжлэх ухаан нэгэнт нотолжээ. Бас мөч богино, гар шуу, булчингийн зохион байгуулалт ижил ажээ. Шүтлэг бишрэл, ёс заншлийн талаар ч олон зүйл төстэй бөгөөд тухайлбал , монголчуудын гол шүтлэгийн нэг болох идээний дээжээ уул хангайдаа өргөдөг зан үйл нь тэдэнд хэвээр байгаа юм. Бас тэд бөөгийн шашинтай, бөөгийн хэрэгсэл, бүжиг дуу авиа нь монгол бөөтэй төстэй гэж судлаачид бичиж байна.Монгол төрхтний /Mongoliad/, ялангуяа монголчуудын удамшил зүйн нэг өвөрмөц шинж тэмдэг нь бусад арьстан угсаатны төдийгүй, монгол төрхтөнд тэр болгон байдаггүй ХөХ ТОЛБО /оор мэнгэ/ юм. Иймэрхүү мэнгэ монголчуудаас гадна өөрсдийгөө монгол гаралтай гэж үздэг Америкийн индианчууд, Мажар буюу Унгар, Япон, Солонгос хүүхдүүд, түүнчлэн Тайланд, Лаосийн хүүхдүүдэд илэрдэг байна. Монголын ХөХ ТОЛБО нь монгол төрхтөний тархалтын баримжааг тогтооход төдийгүй, Монгол орон хүн төрөлхтний нэгэн өлгий эх орон болохыг тайлж болохоор ховор нандин, үл тайлагдах нууц хэвээр байгаа билээ.Одоо Та бүхний сонорт шинээр дэвшүүлж байгаа гол сэдэв буюу “Америкийг нээсэн түүхийг газар усны нэрээр хэлний талаас мөшгөх нь” хэмээх санаагаа үргэлжлүүлье.өөрөөр хэлбэл, дээр дурдсанаас үндэслэн Алеутын арлын газрын зургийг дэлгэж, сонирхсон сэдвийн дагуу зарим судалгаа хийж үзсэнээ толилуулья.Алеутын арал гэдэг маань газрын зураг дээр дүрсэлсэнээр барагцаалбал 100 шахам арал байгаа юм. Бидний дээр дурдсан адаг, атга гэх зэрэг нэртэй арлуудаас гадна Санак /SANAK/, Нагай /NAGAI/, Унга /UNGA/, Ихатан /IKATAN/, Акутан /AKUTAN/, Уналаска /UNALASKA/, Уналга /UNALGA/, Самалга /SAMALGA/, Инанудак /INANUDAK/, Дээр/DEER/, Тана /TANA/, Изиган /IZIGAN/, Атту /ATTY/, Сабак /SABAK/, Улак /ULAK/, Илак /ILAK/, Кавалга/KAVALGA/, Танаga /TANAGA/, Канага/KANAGA/, Амукта /AMUKTA/ гэх мэт олон монголжуу үгээр нэрлэсэн арал байх юм.Түүнчлэн Икту, Амак, Нука, Аласка, Атту, Карлук, Ада, Дундас гэх мэт нэртэй арал байна. Тэдгээрээс “Атту” гэдэг бол “АТУУ” эсвэл “АТУУХ” хэмээх эр, эм аль нэг загасны нэр байж болох юм. Учир нь тэдгээр нүүдэлчид ан ав хөөсөөр алс хол явсан улс гэдэг нь ойлгомжтой. Тэд хуурай газрын ан авлахаас гадна гол мөрнөөр завьчлан загас агнадаг байсан нь эргэлзээгүй.Бас “КАРЛУК” буюу “ХАРЛАГ” гэдэг үг ямар нэг овог аймгийн нэр байж мэдэх юм.Аляскийн гол мөрний нэрийг сонирхон үзвээс “НОАТАК” буюу “НУТАГ”, “КОКОЛИК” буюу “ХөХ ХөХөЛИГ”, “УТУКОК” буюу “УТУХөХ”, “СЛАЧА буюу “САЛЧ”, “КИЛБУК” буюу “КИЛБУХ” уул, “ЕЕК” буюу “ЭХ” гол гэсэн нэртэй газар байна. Эдгээрийг монгол үг мөн үү, биш үү гэж маргах монгол хүн бараг байхгүй биз ээ.Төв Азиас гарсан тэдгээр нүүдэлчдийн цуваа Америк тив хүрэх аян замдаа олон арав, зуу, мянган жил туулж өнгөрсөн Оросын Алс дорнодын нутагт байгаа зарим нэгэн газар усны нэрийг гарын үзүүрт хаана ч элбэг таарах аль нэг газрын зургаас маш өнгөцхөн гүйлгэн үзье.“Амга” буюу “Амгай”, “Алдан” буюу “АЛТАН”, “Амар” мөрөн, “Калакан” буюу “Хаалга”, “АРГУУН” мөрөн, “Колума” буюу” оросоор “Колыма” гэж бичдэг “Гөлөм” гэсэн үг байж болмоор. /Оросын эрдэмтэн Ж.Митин “Зол” гэдэг нь “Гол” гэсэн үг хэмээсэн нь бий/Оросын Алс дорнод дахь газар усны нэрээс “АМГАКУНСКОЕ” гэдэг нэр миний анхаарлыг бүр онцгой татсан юм. “АМГА” гэдэг нь дээр дурдсан лугаа адил хазаарын “АМГАЙ” байж нэг болно. Харин энд “КУН” гэдэг үг холбогдож байхыг бодоход “КУН” буюу “ХҮН” хэмээх нэгэн монгол аймгийн тотем нь “АМГА” буюу “Амгай” байжээ гэвээс илүү оновчтой мэт санагдана.Бас нөгөө Алеутын алдарт таван арлын нэгний нэр Оросын Алс Дорнодод “АКТА” гээд тааралдаж байгааг дахин онцлон тэмдэглэмээр байна. Иймээс Алеутын “АТКА” гэдэг арлын нэр эртний Монголын нэг нүүдэлчин овог аймгийн нэр байх үндэстэй юм.
Эдгээр жишээг олны сонорт толилуулж байгаагийн гол зорилго бол эрдэмтэн мэргэжилтэн, эртний түүхийг сонирхогч эрхмүүд минь ГАЗАР УСНЫ НЭРИЙГ САЙН СУДАЛБААС ОЛОН СОНИН НЭЭЛТ ХИЙЖ БОЛОХ НЬ БАЙНА ШҮҮ гэдгийг хэлэх гэсэнд болой. КЛОВИСЫН ХҮНИЙ ШҮДЭЭР өНДөРЛөЕ
1927, 1933 оны үед хойт Мексикээс чулуун зэвсэг, бизоны яс олсон явдал шинжлэх ухааны ертөнцөд бөөн шуугиан дэгдээжээ. Тэдгээр нь 11 500 жилийн өмнөх үеийнх бөгөөд түүнийг эзэмшиж байсан хүмүүст “Кловисын” гэсэн нэр оноосон байна. Тэдгээр хүмүүс Америк тивийн унаган иргэд биш хаа нэг газраас нүүж ирсэн болохыг эрдэмтэд тогтоожээ. Тэгэхдээ тэд Ази тивээс ирсэн гэсэн таамаглал давамгайлж байв. Берингийн хоолой 30 орчим мянган жилийн өмнө тогтсон гэж үздэг. Харин 15 мянга орчим жилийн өмнө цаг агаар эрс дулаарах үест усны түвшин багасч, өвөлдөө хөлдөж, зундаа гэсдэг байжээ. Чухам энэ үеэр Кордльер ба Лаурентийн хэмээн нэрлэгддэг их өргөн /1900 гаруй урт, 200 шахам км өргөн/ хөндийгөөр тэдгээр хүмүүс анх Мексикт очжээ. өөрөөр хэлбэл 12 мянган шахам жилийн өмнө Мексикт очсон тэр хүмүүс буюу Кловис хэмээн нэрлэгдсэн тэдгээр хүмүүс хамгийн анхны америк хүмүүс гэж тогтоосон ажээ.Үүнийг нотолж тогтоох нүсэр их ажилд хүн судлаачид, археологчид, хэл шинжлэлийн эрдэмтэд, генетекчид оролцсон байна. Эдүгээ Америк тивд амьдарч буй Индианчуудын удмын мэдээллийг хадгалж дамжуулдаг ДНК нь 30 орчим янз байгааг тогтоосон явдал Төв Азиас нүүдэллэж ирсэн хүмүүс зөвхөн нэг удаа биш олон тасарч ирсэнийг нотолсон байна. Хэл шинжээчдийн судалгаагаар эскимосчуудын ярьдаг Ескимо –Алеут овгын хэл Гренландын хүмүүсийн ярьдаг На-дене хэл нь уугуул индианчуудын ярьдаг Аеринд өвгийн хэлнээс өөр гарал үүсэлтэйг нотолсон нь индианчууд бол Эскимос, Гренландаас гаралтай бус болохыг баталсан хэрэг байв. Харин Монгол хэл тэрхүү Америнд овгийн хэлтэй гарал үүсэл нэгтэй болохыг баталжээ.
АНУ-ын Аризона муж улсын их сургуулийн доктор Ж.Тарнэр шинжлэх ухаанд бас нэг шуугиан тарьсан нээлт хийсэн байна. Тэр эрдэмтэн Азийн хүмүүсийн шүдийг уугуул индианчуудын шүдтэй харьцуулан судалсаны үндсэн дээр дэлхийн хүмүүсийн шүдний нэгдүгээр арааны ёзоор гурав байдаг бол зөвхөн монголчууд болон индианчуудын шүдний уг арааны ёсоор хоёр байдаг гэсэн гайхамшигтай нээлт хийсэн байна. Энэ бол бидний хувьд энэ хорвоогийн хамгийн урт насалдаг газар усны нэрийн мөрөөр мөшгөн судалж байгаа сэдвийг баталсан маш сонин гаргалаа билээ.Үүгээр би энэхүү ил захидлаа өндөрлөж Монголыг судалдаг эрдэмтэд энэ талаар ухаанаа уралдуулах болтугай гэж ерөөе.
